Το σουσάμι κατάγεται από τις θερμές περιοχές της Ασίας. Η καλλιέργεια του έχει σκοπότην παραγωγή των ελαιούχων σπόρων του. Οι σπόροι του σουσαμιού έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε έλαιο που φθάνει το 45-60%. Το σησαμέλαιο χρησιμοποιείται στην βιομηχανία τροφίμων, την ζαχαροπλαστική, την κονσερβοποιία. Επίσης χρησιμοποιείται για την παραγωγή σαπουνιών και χρωμάτων.
Ο σπόρος του σουσαμιού είναι καρπός με υψηλή διατροφική αξία και για αυτό χρησιμοποιείται στην αρτοποιία (ψωμί, κουλούρια, παστέλια, κλπ), την παραγωγή ταχινιού αλλά και χαλβά.
Το υπόλειμμα (πίτα) που μένει μετά την εξαγωγή του σησαμέλαιου, χρησιμοποιείται σαν ζωοτροφή η οποία είναι πλούσια σε πρωτείνες που φθάνουν μέχρι 50-52%.
Το σουσάμι είναι ένα ετήσιο, δικοτυλήδονο φυτό, ποώδες, το οποίο αναπτύσσεται όρθια σε ύψος που φθάνει το 0,8 – 1,8 μέτρο.
Τα φύλλα του είναι λογχοειδή ή παλαμοειδή. Σχηματίζει άνθη στις μασχάλες των φύλλων σε ομάδες (1-5) με χρώμα ελαφρά ρόδινο, λευκό ή λευκοκίτρινο και τα οποία φέρουν 4 στήμονες. Η στεφάνη των ανθέων είναι σωληνωτή αποτελούμενη από 5 πέταλα, ενώ ο κάλυκας αποτελείται από 5 σέπαλα.
Ο καρπός του σουσαμιού είναι κάψα με σχήμα ωοειδές ή επιμήκης και περιέχει ένα αριθμό σπόρων.Το χρώμα των σπόρων είναι λευκό, ωχροκίτρινο, καστανό ή μαύρο αναλόγως της ποικιλίας.
Εδαφοκλιματικές απαιτήσεις
Το φυτό του σουσαμιού δεν ευδοκιμεί σε βαριά και συνεκτικά εδάφη (αργιλώδη), προτιμά κυρίως τα ελαφρά ιζηματογενή, αμμοπηλώδη εδάφη που διατηρούν ικανοποιητική ποσότητα υγρασίας.Γενικά είναι ανθεκτικό στην ξηρασία. Το φυτό αυτό απαιτεί κλίμα θερμό για μακρύ χρονικό διάστημα, επειδή για να βλαστήσει ο σπόρος απαιτείται θερμοκρασία γύρω στους 18- 20ο C ενώ είναι ευαίσθητο στις χαμηλές θερμοκρασίες. Θερμοκρασίες χαμηλότερες από τους 18ο Cκατά την περίοδο της ανάπτυξης των φυτών, μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις, η δε επικονίαση δεν μπορεί να γίνει σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες από τους 40ο C. Ο βλαστικός του κύκλος ολοκληρώνεται σε 3-4 μήνες. Η καλλιέργεια του σουσαμιού μπορεί να είναι «επίσπορη», δηλαδή στην ίδια χρονιά μπορεί να ακολουθήσει καλλιέργειες όπως είναι τα χειμερινά σιτηρά ή τα όσπρια.
Το σουσάμι καλλιεργείται συνήθως σε περιοχές με βροχοπτώσεις που κυμαίνονται από 300- 600 mm. Όσον αφορά το υψόμετρο μπορεί να καλλιεργηθεί και σε περιοχές με υψόμετρο έως 1500 μέτρα.
Η καλλιέργεια
Η καλλιέργεια του σουσαμιού αρχίζει με την καλή προετοιμασία του εδάφους, που αφορά το όργωμα του στην κατάλληλη υγρασία ώστε να έχει καλό μικροτεμαχισμό πριν από την σπορά των σπόρων επειδή το μέγεθος των σπόρων είναι μικρό.Επίσης κατά την εποχή της σποράς θα πρέπει να έχουν καταστραφεί ολοσχερώς τα ζιζάνια.
Λόγω του μικρού όγκου των σπόρων, αλλά και των υψηλών θερμοκρασιών που επικρατούν κατά την περίοδο της φυτεύσεως, θα πρέπει να γίνεται καλή διαχείριση του νερού ώστε το φύτρωμα των σπόρων να είναι χωρίς προβλήματα.
Η σπορά συνήθως γίνεται από το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Μαΐου μέχρι τα μέσα Ιουνίου.Πριν από την σπορά των σπόρων γίνεται η απολύμανση τους. Η ποσότητα σπόρου που χρησιμοποιείται είναι 0,8- 1,5 κιλά το στρέμμα. Η σπορά γίνεται σε γραμμές που απέχουν 0,6 μέτρα στις ποικιλίες που είναι υψηλόκορμες και 0,3-0,5 μέτρα για της χαμηλής αναπτύξεως.Επί της γραμμής οι σπόροι σπέρνονται χύδην σε βάθος 2-3 εκατοστά.Θα πρέπει μετά την σπορά να γίνεται κυλίνδρισμα ώστε οι σπόροι να έρθουν σε επαφή με την υγρασία του εδάφους ώστε να έχουμε καλό φύτρωμα.
Στα πρώτα στάδια της αναπτύξεως των φυτών πρέπει να γίνονται ένα έως δύο σκαλίσματα επειδή σε διαφορετική περίπτωση υπάρχει κίνδυνος να καταπνιχθεί η καλλιέργεια από τα αγριόχορτα. Η καταπολέμηση των ζιζανίων μπορεί να γίνει και με ζιζανιοκτόνα.
Η λίπανση που απαιτεί δεν είναι μεγάλη. Συνήθως σε αρδευόμενη καλλιέργεια χρησιμοποιείται μία ποσότητα 10 κιλών αζώτου/ στρέμμα, 8 κιλών φωσφόρου/στρέμμα και 8 κιλών καλίου/ στρέμμα.
Μεγάλη προσοχή πρέπει να υπάρξει στην εδαφική υγρασία του εδάφους ώστε να μη λείψει από τα καλλιεργημένα φυτά ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες το νερό. Απαιτούνται τουλάχιστον δύο αρδεύσεις κατά την διάρκεια του καλοκαιριού με μία ποσότητα νερού που εξαρτάται από το είδος του εδάφους αλλά και από τις κλιματικές συνθήκες που θα επικρατήσουν.
Το σουσάμι μπορεί να ενταχθεί σε ένα σύστημα εναλλαγής των καλλιεργειών (αμειψισπορά) στη θέση που έχουν τα σκαλιστικά φυτά (αραβόσιτος, βαμβάκι) ή σε αμειψισπορά με ένα σιτηρό όπως είναι το κριθάρι.
Το σουσάμι δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις σαν καλλιέργεια ενώ έχει μικρό αριθμό εχθρών και ασθενειών.
Η συγκομιδή
Η συγκομιδή του γίνεται όταν αλλάξουν χρώμα και γίνουν σκούρες οι μεσαίες κάψες. Η συγκομιδή γίνεται με εκρίζωση των φυτών ή με θεριζοαλωνιστική μηχανή που χρησιμοποιείται στην συγκομιδή του αραβοσίτου στο οποίο λείπει το εκκοκιστικό εξάρτημα.Επειδή υπάρχει κίνδυνος «τινάγματος» των σπόρων, για την αποφυγή των απωλειών, η συγκομιδή πρέπει να γίνεται όταν έχουν αρχίσει να ανοίγουν οι περισσότεροι λοβοί.
Τοσυγκομισθέν προϊόν, μεταφέρονται σε αλώνια όπου αποξηραίνεται και για 15-20 ημέρες και στη συνέχεια τινάζεται ώστε να απελευθερωθούν οι σπόροι από τις κάψες.
Οι αποδόσεις του σε σπόρους κυμαίνονται από 150 -200 κιλά το στρέμμα από το οποίο μπορούν να παραχθούν 65-70 λίτρα ελαίου ανά στρέμμα.
Οι χρήσεις του σουσαμιού
Το σουσάμιέχει πολλές χρήσεις, κυριότερες των οποίων είναι:
Α)Το σησαμέλαιο
Η εξαγωγή του ελαίου του σουσαμιού γίνεται με συμπίεση εν ψυχρώδίνειένα έλαιο πικρό, με σταθερή δομή, ελάχιστα αρωματικό, που χρησιμοποιείται άμεσα στην διατροφή. Εφόσον η εξαγωγή του ελαίου γίνει με την εν θερμώ μέθοδο ή με ειδικούς διαλύτες το έλαιο αυτό χρησιμοποιείται σαν βιομηχανικό έλαιο στην παραγωγή μαργαρίνης, την σαπωνοποιία, αλλά και στην παραγωγή χρωμάτων.
Επίσης στην περίπτωση που η εξαγωγή γίνει με μία αλκοόλη, τότε το έλαιο αυτό χρησιμοποιείται στην φαρμακοβιομηχανία και την παραγωγή εντομοκτόνων.
Το σησαμέλαιο είναι πολύ σταθερό έλαιο χάρις στα φυσικά αντιοξειδωτικά που περιέχει, όπως είναι η σησαμόλη, η σησαμινόλη και οι τοκοφερόλες. Επίσης η χλωροφύλλη που περιέχεται στο σησαμέλαιο έχει επίσης αντιοξειδωτική δράση εφόσον διατηρείται σε σκιά. Το σησαμέλαιο χρησιμοποιείται αποκλειστικά σε πολλές χώρες του τρίτου κόσμου και μάλιστα είναι ένα από τα σπανιότερα έλαια που χρησιμοποιούνται χωρίς ραφινάρισμα.
Η σύσταση του σησαμέλαιου ανά 100 γραμμάρια είναι η εξής:
·18,6 γραμμάρια πρωτεΐνη
·52,5 γραμμάρια λιπαρές ουσίες
·21,6 γραμμάρια υδατάνθρακες
·3,0 γραμμάρια φυτικές ίνες
·1200 mg ασβέστιο
·540 mg φωσφόρο
·10 mg σίδηρο
Επίσης περιέχει μεγάλες ποσότητες βιταμινών της ομάδας Β, βιταμίνη Ε, ιχνοστοιχεία, μέταλλα.
Το σησαμέλαιο περιέχει 45% μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, 40% πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και 15% κορεσμένα λιπαρά οξέα.
Β)Η «πίτα» του σουσαμιού
Η «πίτα» του σουσαμιού, δηλαδή τα υπολείμματα των σπόρων μετά την εξαγωγή του ελαίου, έχει πολύ μεγάλη θρεπτική αξία και χρησιμοποιείται στην διατροφή των αγροτικών ζώων, όπως είναι οι γαλακτοπαραγωγές αγελάδες αλλά και σαν διατροφικό συμπλήρωμα, για την διατροφή των ανθρώπων αφού υποστούν επεξεργασία.
Η σύνθεση της σουσαμόπιτας, διαφέρει ανάλογα με το είδος των σπόρων, αλλά και την μέθοδο εξαγωγής του σησαμέλαιου.
Το σημαντικότερο σημείο στην σύνθεση των πρωτεϊνών της σησαμόπιτας είναι η υψηλή περιεκτικότητα του σε μεθιονίνη που φθάνει το 2,7%. Επειδή η περιεκτικότητα της σε λυσίνη είναι χαμηλή, θα πρέπει στην διατροφή των ζώων πρέπει να συμπληρώνεται με πίτα σόγιας ή βαμβακόπιτας.
Γ) το άλευρο του σουσαμιού.
Με ειδική επεξεργασία παράγεται άλευρο, που μπορεί να αντικαταστήσει σε διάφορες χρήσεις το άλευρο της αραχίδας.
Δ) Προϊόντα ζαχαροπλαστικής
Παράγονται διάφορα είδη ζαχαροπλαστικής με μέλι, όπως είναι τα παστέλια. Επίσης αποτελεί το βασικό συστατικό της παρασκευής του χαλβά.
Ε) Σαπωνοποιία
Όπως γίνεται με το ελαιόλαδο παράγεται μία ποικιλία σαπώνων.
Στ) Κρέμες για μασάζ
Παράγονται κρέμες μαζί με το έλαιο του βουτυρόδεντρου, που χρησιμοποιούνται σαν κρέμες αντιμετώπισης διαφόρων αλγών, αλλά και διαφόρων ασθενειών του δέρματος.
Ζ) Σιρόπι
Είναι ένα προϊόν που χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση το συνάχι, τα παράσιτα του δέρματος, η αρτηριακή πίεση, οι αιμορροΐδες, κλπ
Η) Ο άρτος από σουσάμι
Πρόκειται για ψωμί που είναι πολύ θρεπτικό και το οποίο παράγεται απόσπόρους σουσαμιού, αλεύρι, γάλα, φρούτα, έλαιο, αβγά και μαγιά.
Θ) Ταχίνι
Το ταχίνι είναι φυσικό προϊόν και παράγεται από τους σπόρους του σουσαμιού, αφού αποφλοιωθούν και αποξηρανθούν. Στη συνέχεια πολτοποιούνται και δημιουργείται ο πολτός του ταχινιού.
Τρόφιμο το οποίο συγκαταλέγεται στη λίστα των πιο υγιεινών και θρεπτικών τροφών, με ικανοποιητική θερμιδική απόδοση αλλά ταυτόχρονα με μεγάλη διατροφική αξία. Αποτελεί ιδανικό υποκατάστατο των ζωικών πρωτεϊνών,αφού περιέχει σημαντική ποσότητα φυτικών πρωτεϊνών υψηλής όμως βιολογικής αξίας, που δρουν αναζωογονητικά και αντιγηραντικά για τον οργανισμό.
Φαρμακευτική δράση του σουσαμιού
Αντιοξειδωτική δράση
Λόγω των πολλών αντιοξειδωτικών που περιέχει προστατεύει τον οργανισμό από την κακή χοληστερίνη.
Αντιυπερτασική & αντιθρομβωτική δράση
Η ουσία σησαμίνη που περιέχεται στο σουσάμι, δρα εναντίον της υπέρτασης αλλά και της δημιουργίας θρόμβων.
Αντικαρκινική δράση
Λόγω της υψηλής περιεκτικότητας του σε αντιοξειδωτικές ουσίες, πολλές έρευνες έδειξαν την αντικαρκινική δράση του σουσαμιού.
Πρόληψη του διαβήτη και του καταρράκτη
Υπάρχουν ερευνητικές εργασίες που δείχνουν ότι το σουσάμι έχει ιδιότητες πρόληψης του διαβήτη αλλά και του καταρράκτη των ματιών.
Η καλλιέργεια του σουσαμιού στην χώρα μας
Οι κυριότερες χώρες που καλλιεργείται το σουσάμι είναι οι Ινδίες, η Κίνα, οι ΗΠΑ, το Σουδάν, η Τουρκία, το , Μεξικό κ.α. Στο παρελθόν το σουσάμι καλλιεργούνταν τελείως ευκαιριακά στην Ελλάδα, δηλαδή σαν καλλιέργεια που μπορούσε να μπει σε αντικατάσταση της αγρανάπαυσης. Κατά την δεκαετία του 1970 έφθασε να καλλιεργείταισυνολικά σε έκταση 200.000- 300.000 στρεμμάτων, αλλά τα επόμενα χρόνια μειώθηκαν σταδιακά οι καλλιεργούμενες εκτάσεις.Ο λόγος ήταν οι επιδοτήσεις που άρχισαν να δίνονται σε ανταγωνιστικές προς το σουσάμι καλλιέργειες από το 1981 από την ΕΟΚ, όπως είναι ο αραβόσιτος, τα ζαχαρότευτλα, αλλά και το γεγονός ότι το σουσάμι δεν εντάχθηκε στην Κοινή Αγροτική Πολιτική στα ελαιούχα φυτά, όπως είναι η σόγια, η ελαιοκράμβη και ο ηλίανθος.
Σήμερα η καλλιέργεια του σουσαμιού αναπτύσσεται στην περιοχή της Νιγρίτας όπου καλλιεργούνται ντόπιοι πληθυσμοί σουσαμιού.
Η καλλιέργεια του σουσαμιού μπορεί να αναπτυχθεί σήμερα στην χώρα μας σε σημαντικό βαθμό με την εισαγωγή νέων πιστοποιημένων ποικιλιών, που μπορούν να συγκομισθούν με μηχανικά μέσα. Η εφαρμογή της συμβολαιακής γεωργίας, η ανάπτυξη ομάδων παραγωγών και η μεταποίηση του σουσαμιού,θα δώσει επίσης μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη της καλλιέργειας.
Με μία μέση παραγωγή 150-200 κιλά το στρέμμα η καλλιέργεια αυτή μπορεί να δώσει ένα ακαθάριστο εισόδημα 300-400 €/στρ.
Συγγραφική Επιμέλεια : Κάσσανδρος Γάτσιος
Πηγή : www.symagro.com
