Ο Ηλίανθος είναι ετήσιο φυτό το οποίο ανήκει στην οικογένεια Compositae. Το φυτό αυτό σπέρνεται κατά την άνοιξη. Σε πλήρη ανάπτυξη μπορεί να φτάσει στο ύψος των 2-2,2 μέτρων. Ο ηλίανθος αναπτύσσει βαθύ ριζικό σύστημα, πασσαλώδες, που μπορεί να φθάσει τα 2μ ή και τα 4-5 μ. Ο βιολογικός του κύκλος διαρκεί 80-170 ημέρες.
Ο βλαστός του συνήθως έχει ύψος 1,6-1,8μ στις καλλιεργούμενες ποικιλίες οι οποίες επίσης είναι μονοστέλεχες. Έχει φύλλα έμμισχα, πλατιά, καρδιόσχημα. Σε κάθε φυτό υπάρχουν 20-30 φύλλα, ενώ τα μεγαλύτερα ευρίσκονται μεταξύ 8ου και 20ου κόμβου. Τα στελέχη και τα φύλλα σε πολλές ποικιλίες φέρουν τρίχες. Στην κορυφή του φυτού υπάρχει μια ταξιανθία σε σχήμα δίσκου που μετά την επικονίαση των ανθέων περιλαμβάνει τους σπόρους. Η ταξιανθία έχει διάμετρο περίπου 0,40 μ ενώ το χείλος του δίσκου φέρει οξύληκτα βράκτια χνουδωτά στην εξωτερική τους επιφάνεια. Από τα άνθη του δίσκου τα περιφερειακά (40-70) είναι άγονα, ενώ τα υπόλοιπα είναι γόνιμα. Η ταξιανθία των ελαιούχων ποικιλιών συνήθως έχει 700-3000 άνθη, ενώ εκείνων που προορίζονται για πασατέμπο μέχρι 8000. Η ανθοφορία αρχίζει από τα περιφερειακά άνθη προς το κέντρο και ολοκληρώνεται στην ίδια ανθοταξία σε 5-10 ημέρες. Η πτώση των πετάλων των άγονων ανθέων δείχνει ότι έχει ανθίσει και το τελευταίο άνθος.
Ο ηλίανθος είναι σταυρογονιμοποιούμενο φυτό, αν και μερικές ποικιλίες είναι αυτοασυμβίβαστες. Η επικονίαση γίνεται με τα έντομα.
Τα νεαρά φύλλα, τα βράκτια και οι ταξιανθίες ακολουθούν την κίνηση του ήλιου μέχρι την περίοδο που αρχίζει η άνθηση και για τον λόγο αυτό το φυτό ονομάζεται ηλίανθος. Το φαινόμενο αυτό λέγεται ηλιοτροπισμός. Το φαινόμενο αυτό σταματά μόλις ολοκληρωθεί η έκπτυξη των περιφερειακών ανθέων.
Ο καρπός του είναι αχαίνιο, έχει μαύρο χρώμα ή γκρι κηλιδωτό ή άσπρο με σχήμα επίμηκες. Το βάρος των 1000 σπόρων κυμαίνεται σε 40-100 γραμ. οι σπόροι για λάδι είναι πιο μικροί στρογγυλοί και πιο συμπαγείς.
Οι σπόροι του είναι ελαιούχοι, περιέχουν πάρα πολύ έλαιο της τάξεως (20% – 40%).
Η μέση σύνθεση του ηλιέλαιου
Παλμιτικό οξύ: 3-5%
Στεατικό οξύ : 2-4%
Αραχιδικό οξύ : 0,5-1,5%
Ελαικό οξύ : 33- 55%
Λινελαικό οξύ : 55-60%
Η σπορά
Το έδαφος πρέπει να προετοιμάζεται κατάλληλα, ώστε να καταστρέφεται το τυχόν αδιαπέραστο στρώμα του εδάφους, επειδή το φυτό είναι βαθύρριζο.
Η εποχή σποράς έχει μεγάλη σημασία επειδή από αυτήν εξαρτάται το κανονικό φύτρωμα του σπόρου και επομένως η απόδοση των φυτών. Η σπορά γίνεται νωρίς την άνοιξη και όταν η θερμοκρασία εδάφους ευρίσκεται στους 8οC. Η πρώιμη σπορά ευνοεί τις αυξημένες στρεμματικές αποδόσεις αλλά και την αυξημένη περιεκτικότητα του σπόρου σε έλαιο. Επίσης το φυτό μπορεί να αξιοποιήσει τις βροχές που πέφτουν τους μήνες Μάιο-Ιούνιο επειδή το πιο κρίσιμο στάδιο στην παραγωγή του ηλίανθου είναι το τελευταίο στάδιο της ανθοφορίας. Στη χώρα μας η πιο κατάλληλη εποχή της σποράς είναι το διάστημα μεταξύ 15 Μαρτίου και 25 Απριλίου.
Η σπορά γίνεται γραμμικά με πνευματικές μηχανές. Οι αποστάσεις μεταξύ των γραμμών είναι 75 cm και επί της γραμμής σποράς 20-25cm για ποτιστικά χωράφια και 25 cm για πιο φτωχά και ξηρικά χωράφια ενώ το βάθος φυτεύσεως είναι 3-10cm ανάλογα το μέγεθος του σπόρου και της υγρασίας του εδάφους.
Η ποσότητα του σπόρου που χρησιμοποιείται είναι 0,5-1,5 κιλά το στρέμμα
Αριθμός επιθυμητών φυτών ανά στρέμμα :
Στην ξηρική καλλιέργεια ο αριθμός των φυτών κυμαίνεται μεταξύ 4500-5000 φυτά στο στρέμμα.
Στην ποτιστική καλλιέργεια ο αριθμός των φυτών κυμαίνεται μεταξύ 5500 – 6000 φυτά το στρέμμα.
Η Λίπανση
Ο ηλίανθος έχει μεγάλες ανάγκες σε άζωτο που τον βοηθάει να έχει μεγάλη ανάπτυξη αλλά και σε φώσφορο που έχει μεγάλη επίδραση στο ύψος της παραγωγής αλλά και στην περιεκτικότητα του σπόρου σε έλαιο. Το κάλιο απαιτείται μόνο σε εδάφη όπου υπάρχει έλλειψη και κυρίως σε αμμώδη εδάφη. Ο Ηλίανθος με μέση παραγωγή 250 κιλών ανά στρέμμα απομακρύνει από το έδαφος 9 μονάδες Αζώτου, 5 μονάδες φωσφόρου, 20 μονάδες καλίου, 4 μονάδες μαγνησίου και 12 μονάδες ασβεστίου. Στην Ελλάδα συνήθως, εφαρμόζεται μία λίπανση με άζωτο, φωσφόρο και κάλιο του τύπου (8-8-8) είναι μία λίπανση που καλύπτει τις ανάγκες των φυτών.
Αμειψισπορά
Μία καλή τεχνική είναι η αμειψισπορά του ηλίανθου με σιτηρά ή ψυχανθή. Το σιτηρό που διαδέχεται τον ηλίανθο ευνοείται πάρα πολύ όσον αφορά το ύψος των αποδόσεων ενώ ο ηλίανθος όταν ακολουθεί σιτηρό ευνοείται πολύ. Η αμειψισπορά πρέπει απαραιτήτως να γίνεται στην καλλιέργεια του ηλίανθου, επειδή στην καλλιέργεια αυτή ένας σημαντικός εχθρός είναι η οροβάγχη και η αμειψισπορά με σιτηρά είναι πολύ καλή τεχνική για την αντιμετώπιση της.
Το κλίμα και το Έδαφος
Ο ηλίανθος μπορεί να ευδοκιμήσει σε πολλών ειδών εδάφη. Τα βαθιά και με καλή στράγγιση εδάφη δίνουν τα καλύτερα αποτελέσματα. Στα ξηρικά εδάφη, πολλές φορές κατά την διάρκεια της άνοιξης, το αρδευτικό νερό είναι ο παράγοντας που καθορίζει το μελλοντικό ύψος των αποδόσεων. Κατά γενικό κανόνα, στα γόνιμα και αρδευόμενα εδάφη, πρέπει να αποφεύγονται οι υπερβολικές ποσότητες αζώτου γιατί υπάρχει πάντα ο κίνδυνος πλαγιάσματος των φυτών.
Το ρΗ του εδάφους μπορεί να είναι από 5,7- 8,0 με άριστο το 6-7,2.
Ευδοκιμεί σε μεγάλη ποικιλία κλιματικών συνθηκών. Άριστες θερμοκρασίες για την ανάπτυξη του φυτού είναι 24-25ο C την ημέρα και 18-20ο C την νύχτα. Τα νεαρά φυτάρια στο στάδιο των κοτυληδόνων αντέχουν μέχρι -2οC και έως -8ο C στο στάδιο ενός ζεύγους φύλλων.
Ανάγκες σε νερό
Μπορεί να καλλιεργηθεί σαν ξηρική καλλιέργεια αλλά αν καλλιεργηθεί σαν ποτιστική η παραγωγή διπλασιάζεται.
Ο ηλίανθος έχει δύο κυρίως κρίσιμα στάδια όσον αφορά την τροφοδοσία του με αρδευτικό νερό.
Το πρώτο στάδιο είναι αυτό του φυτρώματος των σπόρων κατά το οποίο πρέπει να υπάρχει η απαραίτητη η υγρασία στο έδαφος για να φυτρώσουν οι σπόροι ομοιόμορφα.
Το δεύτερο στάδιο, είναι η περίοδος της ανθοφορίας, ώστε να υπάρχει πλούσια ανθοφορία. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι χρειάζονται 650 m3 νερού το στρέμμα για μία καλλιεργητική περίοδο.
Έλεγχος των ζιζανίων
Ο ηλίανθος παθαίνει ζημιές μόνο κατά τα πρώτα στάδια της αναπτύξεως του επειδή στην συνέχεια γίνεται αποπνικτικό για τα ζιζάνια. Η αντιμετώπιση των ζιζανίων γίνεται με μηχανικά ή με χημικά μέσα.
Προσπαρτικά, για την καταπολέμηση των στενόφυλλων και αρκετών πλατύφυλλων ζιζανίων μπορεί να εφαρμοστεί trifluralin προσπαρτικά με ενσωμάτωση στο έδαφος.
Μετασπαρτικά πριν το φύτρωμα μπορεί να εφαρμοστεί Prometryne για την καταπολέμηση των πλατύφυλλων ζιζανίων. Πότισμα ή βροχή βοηθούν στην καλή ενσωμάτωση του ζιζανιοκτόνου. Η καλλιέργεια παρουσιάζει μεγάλη ευαισθησία στα ορμονικά ζιζανιοκτόνα .
Εχθροί-Ασθένειες:
Ιδιαίτερο πρόβλημα για τον ηλίανθο αποτελεί το παράσιτο της οροβάγχης (Orobanche cumana,Orobanche ramosa), το οποίο αντιμετωπίζεται με τη χρήση ανθεκτικών ποικιλιών.
Άλλες ασθένειες του ηλίανθου που όμως δεν αποτελούν συνήθως πρόβλημα για την χώρα μας είναι οι:
Ο περονόσπορος (Plasmopara helianthii)
Ηφόμα (Phoma oleracea )
Ησκωρίαση (Puccinia helianthi )
Σήψητωνριζών (Sclerotinia sclerotiorum)
Καρκίνος του στελέχους (Phomopsishelianthii)
Σεπτόρια (Septoriahelianthi)
Η αντιμετώπιση αυτών των ασθενειών γίνεται με την ολοκληρωμένη καταπολέμηση που συνδυάζει την κατάλληλη αμειψισπορά, την ορθή καλλιεργητική τεχνική και την επιλογή των κατάλληλων ποικιλιών.
Η καραφατμέ και ο σιδηροσκώληκας κάποιες χρονιές προκαλούν σημαντικές απώλειες φυτών. Ζημιές στη παραγωγή μπορεί να προκληθούν και από πτηνά με κυριότερο τα σπουργίτια.
Συγκομιδή
Χρησιμοποιούνται οι συμβατικές αλωνιστικές μηχανές σταριού – καλαμποκιού με την προσθήκη μαχαιριού κατάλληλου για τον αλωνισμό του ηλιάνθου. Η συγκομιδή – αλωνισμός , πρακτικά γίνεται όταν τουλάχιστον τα 2/3 των φύλλων από τη βάση έχουν ξηραθεί και το κάτω μέρος του κεφαλιού έχει αλλάξει χρώμα προς το καστανοκίτρινο. Συνιστάται να μην περιμένουμε να ξεραθεί υπερβολικά ο σπόρος αλλά να ξεκινήσουμε το αλώνι σε 12% υγρασία για να μειώσουμε το ρίσκο των απωλειών με το τίναγμα.
Ο εμπορεύσιμος σπόρος έχει υγρασία 10% και ξένες ύλες 2%.
Συγγραφική Επιμέλεια : Κάσσανδρος Γάτσιος
Πηγή : www.symagro.com
